Vlak naast Fort de Gagel vind je een groepsschuilplaats van het type-P, beschilderd door Robert-Jan Brink, alias ‘de Verfdokter’. Zijn beschildering laat goed zien hoe tien tot twaalf soldaten konden schuilen in dit betonnen onderkomen. Tussen november 1939 en april 1940 zijn ten minste 837 van deze groepsschuilplaatsen gebouwd in het gebied tussen Muiden tot voorbij Dordrecht. Nog minstens 580 van deze bouwwerken zijn zichtbaar in het landschap. Een groot deel hiervan ligt in de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
.jpg)
Beschildering van de groepsschuilplaats
Het idee om de groepsschuilplaats te beschilderen was afkomstig van Staatsbosbeheer. Met steun van de Provincie Utrecht en de Gemeente Utrecht kwam het project tot stand. De beschilderde groepsschuilplaats werd op 12 juli 2021 onthuld, na weken onderzoek, voorbereiding en hard werken. "Je ziet hier op de buitenhoek mijn 3D schildering van 6 schuilende soldaten, met natuurgetrouwe afmetingen en details. Het creëert een realistisch beeld van hoe het er van binnen vroeger uitzag", aldus de Verfdokter. Kijk hieronder mee naar beelden van de groepsschuilplaats die onder handen genomen wordt door Robert-Jan. De video is gemaakt door Uppel Media.
video waarin de ontwikkeling van de beschildering zichtbaar is gemaakt.
Waarom zijn de groepsschuilplaatsen gebouwd?
De bouw van de groepsschuilplaatsen was een reactie op de steeds toenemende kracht van zware projectielen en granaten, zoals de brisantgranaat (1885). Hierdoor waren de kwetsbaar geworden forten niet meer geschikt voor geschutsopstellingen en evenmin als veilig onderkomen bij artilleriebeschietingen. Het geschut werd uit de forten gehaald en geplaatst in de tussenliggende terreinen. Vaak werden de groepsschuilplaatsen gebouwd als onderdeel van een groepsnest, dat verder bestond uit loopgraven en (mitrailleur)kazematten. Een actieve gevechtsfunctie hadden de schuilplaatsen niet. Wel konden eventuele binnendringers worden beschoten vanuit het schietgat in het voorportaal.
Het overgrote deel van de groepsschuilplaatsen staat momenteel als grijze betonnen puisten in het landschap. Maar aan de frontzijde, de platte muur, was het de bedoeling dat een aarden gronddekking werd aangebracht ter camouflage en versterking van de groepsschuilplaats. Deze betonnen muur was 1,5 meter dik. De zijmuren waren 1,25 meter dik en de achterkant (veilige zijde) ‘slechts’ 60 centimeter.
Kenmerkend voor dit type groepsschuilplaats is de rechthoekige vorm met drie afgeschuinde zijden waarop camouflagehaken bevestigd zijn. Deze schuine vormen zijn de reden dat deze betonnen onderkomens de bijnaam Piramides dragen. De schuine zijden zijn aangebracht om granaten en bommen af te ketsen, terwijl de camouflagehaken het aanbrengen van aarden gronddekking eenvoudiger maakten.
Droge voeten en een ongebruikte periscoopbuis
De ingang is ruim een meter boven het maaiveld geplaatst om geen natte voeten in de schuilplaats te krijgen wanneer de inundaties (onderwaterzettingen) waren gesteld. Boven de ingang zijn zes scherfplankbeugels aangebracht om camouflerende plakzoden aan te brengen en als bescherming tegen bomscherven. Bovenop de schuilplaats staat een kegelvormig betonnen object. Ook de Verfdokter merkte dit element op: "persoonlijk dacht ik dat er altijd een schoorsteen of ventilatie gat bovenop de groepsschuilplaats zat". Het kegelvormige object diende echter als omhulsel voor de periscoopbuis. Deze zijn overigens nooit aangebracht omdat deze aangeschaft werden bij het Duitse bedrijf Leica en de Duitse regering deze aanvraag waarschijnlijk blokkeerde.
Uniek en nooit gebruikt
In april 1940 werd besloten de Nederlandse hoofdverdediging vanuit de Grebbelinie te voeren. Hierdoor werd de bouw van schuilplaatsen in de NHW stopgezet en zijn de schuilplaatsen nooit voor hun oorspronkelijke doel gebruikt. De groepsschuilplaatsen type-P zijn vrij unieke Nederlandse betonnen werken, omdat in het buitenland vrijwel alleen gevechtsopstellingen voorkomen. Vandaar dat de Duitse bezetter ze met interesse onderzochten na de Duitse inval in mei 1940, getuige onderstaande foto.
Wil je meer weten over de groepsschuilplaatsen? Lees dan het boek Uit beton gegoten (Uitgeverij Matrijs, 2021). Hierin wordt uitgebreid ingegaan op de groepsschuilplaats type-P.
Wil je meer werk zien van Verfdokter Robert-Jan Brink? Bekijk dan zijn website.